top of page
Saz semâîsi nedir?
Fasılların en sonunda çalınan saz eserine verilen addır. PeÅŸrev gibi, saz semaileri de dört haneli olarak bölümlere ayrılır. Her hanenin sonunda teslim. bulunur.
​
Saz semaileri, peÅŸrevlerin aksine küçük usûllerle ölçülmüÅŸlerdir. Saz semailerinin ilk üç hanesi (10 / 8) lik Aksak Semai usûlü ile ölçülmüÅŸtür. Dördüncü hane ise rnuhtelif usûllerden yapılabilir. Semai, Yüriik Semai, Devr-i Hindi, Aksak, Curcuna gibi …
Teslim bölümü (10 / 8) lik Aksak Semai usûlü ile ölçülmüÅŸtür.
​
Ä°lk üç hane, peÅŸrevler gibi giriÅŸ, geçki gibi özellikleri yansıtır. Dördüncü hane ise ser best olup melodi ve usûl yönünden bestekârın arzusuna kalmıştır.
​
PeÅŸrev ve saz semailerinin teslim bölümlerine girilecek yerde baÄŸlantı, bazen makamın güçlüsünde, bazen de durakta asma kalış yapılmak suretiyle olur.
​
Saz semaileri fasıl sonlarında çalınabildiÄŸi gibi, müstakil saz icralarında da yer alabilir. Saz semaileri ritmik ve serbest bir yapıya sahip olduklarından bestekârların daha çok üstiinde durdukları bir form olmuÅŸtur.
​
PeÅŸrevler, Hane adı verilen bölümlerden yapılmışlardır. ÇoÄŸu zaman dört haneden meydana gelir. Her hanenin sonunda Teslim adı verilen bir bölüm bulunur. PeÅŸrevler büyük usûllerle yapılmışlardır.
​
Eski, bazı peÅŸrevlerin üç haneli olduÄŸu göriilmüÅŸtür. Ancak bu tür peÅŸrevler tutulmamış ve terk edilmiÅŸtir.
Ayrıca teslimi olmayan peÅŸrevlere de rastlanılmıştır. Teslimi bulunmayan peÅŸrev lerin ilk haneleri teslim yerine çalinmış olup; bu tüir de, üç haneli peÅŸrevler gibi ilgi toplamamıştır.
​
Bilhassa günümüzde rastlanılan bir icra tarzı vardır.. PeÅŸrevler dört haneli ve usûl lerinin büyük olmaları nedeniyle oldukça uzundurlar. Bu nedenle birinci hane çalınır, buna teslim eklenerek giriÅŸ tamamlanır. Sonra programa geçilir.
​
Dört hane ve teslimleri tamam olarak çalınan peÅŸrevler genellikle müstakil çalınan saz eserlerinde, konserlerde olur. Belirli süresi olan bir fasıl, bir koro veya bir solistin programından önce dört haneli peÅŸrevler çalınmaz. Bir hane-bir teslimden sonra ikinci esere geçilir.
Bir hanenin sonunda teslime geçilecek yerde “Güçlü” bulunur. Teslim ise makamın bitiÅŸi olduÄŸundan “Durak” perdesi ile son bulur.
​
Åžu halde peÅŸrevlerde dikkat edilmesi gereken kısımları üç bölümde inceleyebiliriz:
​
a) PeÅŸrevlerde hane:
PeÅŸrevler dört haneli olarak yapılır.
Birinci hane makama giriÅŸtir. Makam dizisinin seslerinde dolaşıldıktan sonra teslim hanesine geçilir. Teslim hanesinde makam dizisinin sesleri kullanılarak durak-karar yapılır.
​
Ä°kinci hanede ise yakın makam dizilerine geçkiler yapılır. Tekrar teslim çalınarak üçüncü haneye geçilir.
​
Üçüncü hanede asıl makam dizisinin dışına çıkılarak deÄŸiÅŸik ses ve diziler kulla nılır. Bu kısma “Meyan” adı verilir. Meyanda genellikle tiz seslerde dolaşılır. Tekrar teslim hanesi çalınarak dördüncü haneye geçilir.
​
Dördüncü harıe asıl makam seslerine dönüÅŸü saÄŸladığı gibi, deÄŸiÅŸik geçkiler de yapılabilir. Bu bölümden sonra teslim hanesi çalınır. Böylece peÅŸrev tamamlanmış olur.
​
Yukarıda her hanenin sonunun sesleri teslim hanesine baÄŸlayan nitelikteki seslerden oluÅŸtuÄŸunu ve teslime geçiÅŸi saÄŸlayan sesin “Güçlü” perdesi olduÄŸunu belirtmiÅŸtik. Bazen bu ses Güçlü perdesi olmaz. Durak sesi veya bir baÅŸka perde de olabilir. Eserin bitimi, teslim hanesinin sonunda olduÄŸuna göre, hanelerin sonuna gelen durak sesleri “Asma karar muvakkat durak” tan baÅŸk~ bir ses deÄŸildir.
​
b) Teslim:
PeÅŸrevlerde teslim haneleri genellikle serbest yapılır. Hemen hemen peÅŸrevlerin en güzel bölümünü teÅŸkil eder. Teslim haneleri bestekâr tarafından özenle yapılmış naÄŸ melerden oluÅŸur. Parlak ve canlı bölümlerdir.
​
c) Usûl:
PeÅŸrevler çoÄŸunlukla büyük usûllerle ölçülmüÅŸlerdir. Devr-i Kebir usûlü en fazla kullanılan usûldür. 28 zamanlı Devr-i Kebir usûlü yazılırken 4/4 lük olarak bölümlere ayrılır. Usûl tamamlanınca iki çizgiyle usûlün bittiÄŸi belirtilir. Çok az sayıda Sofyan usûlü ile de bestelenmiÅŸ peÅŸrevler vardır.
​
​
bottom of page