top of page

Makam nedir?

Ses gruplarının kullanılması:

Bu ses gruplarından ya bir dörtlü grup + beÅŸli grup ya da beÅŸli grup + dörtlü grup kombinasyonları kullanılarak makamlar elde edilir. Kombinasyondaki ilk grubun ilk sesi makamın karar sesidir. ÇoÄŸunlukla iki grubun birleÅŸmesindeki ortak ses de güçlü sestir. Makamların meydana getirilmesine geçmeden önce bazı terimleri bilmemiz gerekir.

Makam:

Türk müziÄŸinde eserlerin ses dizilerini ve dizi özelliklerini; karar sesini, güçlü perdesini, donanımını, seyrini, yeden sesini tek kelime ile ifade eden terimdir. Kelime anlamı yer olmakla birlikte, sadece seslerin yerlerini göstermek yetmemiÅŸtir. Aynı yeri kullanan makamlar vardır. Melodi yapıları farklıdır.

Karar sesi:

Bir eserin durak veya bitiÅŸ sesi, dizinin ilk sesidir. ÖrneÄŸin, rast makamının karar sesi rast (sol) sesidir.

Güçlü perdesi:

ÇoÄŸunlukla iki grubun birleÅŸmesindeki ortak ses güçlü sestir. Eser icra edilirken, bu ses çok kullanılır. Asma karar dediÄŸimiz melodik yapı deÄŸiÅŸmesi bu seste olur.

Yeden:

Durak perdesinden önceki sestir. Ancak her makamda böyle deÄŸildir. Bazen bu sesin diyezi de kullanılabilir.

Seyir:

Bir dizinin icrasında melodiler oluÅŸurken alt seslerden üst seslere çıkılıyor veya tersi veya her ikisi de uygulanıyor olabilir. Bazı makamların diÄŸer özellikleri aynı olmasına raÄŸmen bu kullanım farkı makamı ortaya koyar.

Bundan dolayı seyir terimini incelemekte fayda var. Seyir, üçe ayrılır:

Çıkıcı seyir: Dizinin karar sesinden baÅŸlayıp üst / tiz seslere çıkan melodi seyridir.

Ä°nici seyir: Dizinin tiz karar sesinden veya daha tiz seslerden baÅŸlayarak karar sesine inen melodi seyrine denilir.

Çıkıcı inici seyir: Hem çıkıcı, hem de inici melodi özellikleri gösteren seyir ÅŸeklidir.

Makamların oluşturulması:

Yukarda anlattığımız ses gruplarını çeÅŸitli kombinasyonlarda kullanarak birbirinden farklı diziler elde ederiz. Elde ettiÄŸimiz bu dizilerin karar seslerini deÄŸiÅŸtirebilir veya yapısal eklemeler yapabiliriz. Ä°ÅŸte bu özelliklerine göre makamı üç grupta inceleyebiliriz

1- Basit makamlar:

Yukarda bahsettiÄŸimiz dörtlü ve beÅŸli ses gruplarını aynen kullanan makamlardır. On üç adettir. Makamın güçlüsü iki grubun birleÅŸtiÄŸi ortak sestir.

Bunlar:Çargâh, rast, uÅŸÅŸak, buselik, kürdi, hicaz, uzzal, hümayun, zirgüle, karcığar, hüseyni, suzinak ve neva makamlarıdır.

2- Åžed (transpoze) makamlar:

Yukarıdaki on üç makamın ve aÅŸağıda anlatacağımız birleÅŸik makamlardan üç adedinin karar sesinin baÅŸka seslere taşınması ile elde edilir. On altı adettir. ÖrneÄŸin Çargâh makamı çargâh ( do) sesi ile baÅŸlayan dizidir. Bu makamı dört ses geriye götürüp Rast ( sol ) sesinden baÅŸlatırsak ve hiç bir özelliÄŸini deÄŸiÅŸtirmezsek yeni bir makam elde etmiÅŸ oluruz. Bu yeni makamda kullanılan Fa diyez 5 komadır ve mahur sesidir. Bu makamın adı mahurdur. Aynı ÅŸekilde karar sesini acemaÅŸiran ( fa ) sesine taşırsak, aynı özelliklerde fakat baÅŸka bir diziymiÅŸ gibi icra edeceÄŸimiz bu maka da acemaÅŸiran denilir. Bunlar:

2.1- Çargâh makamının transpoze edilmesiyle elde edilen makamlar:

AcemaÅŸiran ve mahur.

2.2- Buselik makamının transpoze edilmesiyle elde edilen makamlar:

Sultanîyegâh, ruhnevaz ve nihavend.

2.3- Kürdî makamının transpoze edilmesiyle elde edilen makamlar:

Kürdîlihicazkâr, ferahnüma ve aÅŸkefza

2.4- Zirgüle makamının transpoze edilmesiyle elde dilen makamlar:

Åžeddi araban, araban, suzidil, evcara, hicazkâr ve zirgüleli suzinak.

2.5- Rast makamının transpoze edilmesiyle elde dilen makam:

NiÅŸaburek.

2.6- Neveser makamının transpoze edilmesiyle elde edilen makam:

Rengidil.

BirleÅŸik makamlar:

Basit veya şed makamları 12 adet ses grubundan birini dizinin pes tarafına veya tiz tarafına ekleyerek elde edilen, yeni fakat 8 sesten fazla sesi olan makamlardır. Yukarda anlattığımız 12 adet ses grubundan başka ses grupları da kullanılır.
Bunlar: Hüzzam, segâh, müstear, maye, ferahnak, nikriz, pençgâh, zavil, arazbar, saba, dügâh, hüseynîaÅŸiran, hicaz aÅŸiran, buselikaÅŸiran, aÅŸiranzemzeme, ırak, eviç, nestenigâr, muhayyer sünbüle, acemkürdi, muhayyerkürdî, bayati araban, ferahfeza, gerdaniye, gülizar, hisarbuselik, ÅŸevkefza, ÅŸehnaz, tahirbuselik, yegâh, sabaaÅŸiran, acem, sümbüle, isfahan, hüzzamı cedid, ÅŸevkidil, nihavendi kebir, niÅŸabur, ..

 

bottom of page